arrival of monsoon निसर्गातील ठरावीक चक्रानुसार येणारा मान्सून हा भारताच्या आर्थिक-सामाजिक वातावरणाला आकार देणारा महत्त्वाचा घटक आहे. दरवर्षी ऋतुनिहाय येणाऱ्या या वादळी वाऱ्यांमुळे देशात आकाशातून बरसणाऱ्या पावसाच्या प्रमाणावर परिणाम होतो. यंदा देशात सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस पडण्याचा अंदाज भारतीय हवामान विभागाने (IMD) वर्तवला आहे.
मान्सूनचा आगमन आणि प्रवास
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, यंदा मान्सून १९ मे २०२४ च्या सुमारास दक्षिण अंदमान समुद्र, आग्नेय बंगालच्या उपसागराचा काही भाग आणि निकोबार बेटांवर दाखल होईल. नियमितपणे मान्सून १ जूनच्या सुमारास केरळमध्ये येतो. त्यानंतर १५ जुलैपर्यंत तो संपूर्ण भारतात व्यापतो.
यंदा धो-धो बरसणार
विषुववृत्तीय पॅसिफिक महासागरातील ‘एल निनो’ परिस्थिती मान्सूनच्या सुरुवातीच्या काळात कमकुवत होण्याची शक्यता आहे. तर पावसाळ्याच्या उत्तरार्धात ‘ला निना’ परिस्थिती विकसित होण्याची शक्यता असल्याचे हवामान विभागाचे म्हणणे आहे. ‘ला निना’ परिस्थितीमुळे देशात चांगला पाऊस पडण्याची शक्यता असते.
हे पण वाचा:
पुढील दोन दिवस राज्यात मुसळधार पाऊस; या भागात ऑरेंज तर कुठं यलो अलर्ट जारी Maharashtra Rain
गेल्या वर्षी ‘एल निनो’मुळे देशात कमी पाऊस पडला होता. पण यंदा मान्सून हंगामात चांगला पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. जून ते सप्टेंबर या चार महिन्यांत सरासरीपेक्षा १०६ टक्के अधिक म्हणजे दीर्घकालीन सरासरीच्या तुलनेत ५ टक्के कमी-जास्त पाऊस पडण्याचा अंदाज आहे.
पावसाच्या प्रमाणावर निर्भर असलेले क्षेत्र
मान्सूनच्या पावसाच्या प्रमाणावर देशातील अनेक क्षेत्रांचे भवितव्य अवलंबून असते. शेती, पाणीपुरवठा, वीजनिर्मिती, पर्यटन अशा अनेक क्षेत्रांवर पावसाचा प्रत्यक्ष परिणाम होतो. त्यामुळे योग्य प्रमाणात पाऊस पडणे महत्त्वाचे असते.
शेतकरी आणि शेतीक्षेत्रावरील पावसाचा प्रभाव सर्वात जास्त असतो. पिकांना योग्य वेळी पाऊस मिळाला तर त्यांची वाढ चांगली होते. शिवाय पावसाच्या पाण्याचा साठा करून तो पिकांना वापरता येतो. गेल्या वर्षी कमी पाऊस झाल्यामुळे अनेक ठिकाणी दुष्काळाची परिस्थिती निर्माण झाली होती.
पावसाच्या प्रमाणावर जलविद्युत प्रकल्पांचीही निर्भरता असते. जास्त पाऊस झाल्यास जलाशयांत पुरेसा पाणीसाठा होतो. त्यामुळे वीजनिर्मिती चांगली होते. उन्हाळ्यात पाणीटंचाई भासू नये, यासाठी पावसाने भरपूर साठा झाला पाहिजे.
भारतीय अर्थव्यवस्थेवरही पावसाचा प्रभाव पडतो. जेव्हा पाऊस नैसर्गिक वातावरणाला अनुकूल असतो, तेव्हा उत्पादन आणि सेवा क्षेत्रातील गुंतवणूक वाढते. शेतीक्षेत्रातील उत्पादनही वाढते. परिणामी देशाची आर्थिक वाढ होते.
एकंदरीत देशाची शेती, अर्थव्यवस्था आणि निसर्गसंतुलनासाठी मान्सूनचा पाऊस अत्यंत महत्त्वाचा असतो. पावसाचे प्रमाण नैसर्गिक स्वरूपाचे असेल, तरच देशाची प्रगती होईल, असे म्हणावे लागेल.
