महाराष्ट्र राज्यात मान्सूनचा प्रवास नेहमीच अनपेक्षित वळणे घेत असतो. यंदाही हाच अनुभव येत आहे. मागील काही दिवसांपासून राज्यातील अनेक भागांमध्ये पावसाने मोठी विश्रांती घेतली होती, परंतु आता परतीच्या पावसाने पुन्हा एकदा जोर धरला आहे. या बदलत्या वातावरणामुळे शेतकरी, नागरिक आणि प्रशासन यांच्यासमोर नवीन आव्हाने उभी राहिली आहेत.
मान्सूनची सद्यस्थिती:
मागील काही आठवड्यांत राज्यातील बहुतांश भागांत पावसाने विश्रांती घेतली होती. या कालावधीत उष्णतेचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या वाढले. विशेषतः विदर्भात उन्हाचा चटका प्रकर्षाने जाणवू लागला होता. अशा परिस्थितीत नागरिकांना उष्णतेचा सामना करावा लागत होता. मात्र आता परिस्थिती पुन्हा एकदा बदलत असल्याचे चित्र दिसत आहे.
हे पण वाचा:
राज्यात कमी दाबाचे क्षेत्र निर्माण! पुढील 24 तासात होणार मुसळधार पाऊस पहा आजचे हवामान Heavy rain expected
हवामान विभागाच्या नुकत्याच जारी केलेल्या अंदाजानुसार, राज्यातील विविध भागांत पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. मुंबई आणि मुंबई उपनगरात ढगाळ वातावरणासह हलक्या ते मध्यम स्वरूपाच्या पावसाची अपेक्षा व्यक्त करण्यात आली आहे. कोकण विभागातही पावसाचे आगमन होण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली असून, विशेषतः सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात जोरदार पावसाचा इशारा देण्यात आला आहे.
पश्चिम महाराष्ट्रातील सातारा, सांगली आणि कोल्हापूर या जिल्ह्यांतही पावसाची शक्यता व्यक्त करण्यात आली आहे. विदर्भातील गडचिरोली, चंद्रपूर, वाशिम आणि यवतमाळ या जिल्ह्यांतही जोरदार पाऊस होण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. मराठवाड्यातही पावसाच्या हलक्या सरी कोसळण्याचा अंदाज हवामान विभागाने व्यक्त केला आहे.
परतीच्या पावसाचा प्रभाव:
हे पण वाचा:
महाराष्ट्रावर मोठे संकट परतीचा पाऊस या जिल्ह्यामध्ये घालणार धुमाकूळ पंजाबराव डख return rains Punjabrao Dakh
परतीच्या पावसाने महाराष्ट्रात जोरदार हजेरी लावली आहे. राज्यातील काही भागांमध्ये अतिवृष्टीचीही नोंद झाली आहे. या अतिवृष्टीमुळे शेतकऱ्यांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले आहे. विशेषतः पीक काढणीच्या हंगामात पाऊस आल्यामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान झाले आहे.
पीक काढणीच्या महत्त्वाच्या काळात आलेल्या या अवकाळी पावसामुळे शेतकऱ्यांसमोर अनेक समस्या निर्माण झाल्या आहेत. पिकांची काढणी योग्य वेळी न झाल्यास त्याचा दुष्परिणाम पिकांच्या गुणवत्तेवर होतो. ओले धान्य साठवणीच्या दृष्टीने अडचणीचे ठरते. यामुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक फटका बसण्याची शक्यता असते.
कापूस, सोयाबीन, ज्वारी, बाजरी यासारख्या पिकांवर या पावसाचा विपरीत परिणाम होऊ शकतो. पावसामुळे पिकांची गुणवत्ता खालावते आणि बाजारभाव कमी मिळण्याची शक्यता वाढते. यामुळे शेतकऱ्यांचे दुहेरी नुकसान होते – एकीकडे उत्पादन कमी होते, तर दुसरीकडे मिळणारा भावही कमी असतो.
हे पण वाचा:
परतीचा पाऊस लांबणीवर 24 तासात या जिल्ह्यामध्ये होणार मुसळधार पाऊस पंजाबराव डख Heavy rain occur
प्रशासनाची भूमिका:
अशा परिस्थितीत प्रशासनाची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची ठरते. शेतकऱ्यांना तातडीने मदत पोहोचवणे, पिकांचे नुकसान भरपाई देणे, शेतमालाची योग्य साठवण व्यवस्था करणे या गोष्टींकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. तसेच, पुढील हंगामासाठी बियाणे, खते यांची उपलब्धता सुनिश्चित करणे महत्त्वाचे ठरते.
नागरी भागातील प्रभाव:
परतीच्या पावसाचा प्रभाव केवळ ग्रामीण भागापुरता मर्यादित नाही. शहरी भागातही याचे परिणाम जाणवतात. मुंबई, पुणे यासारख्या मोठ्या शहरांमध्ये अचानक येणाऱ्या पावसामुळे वाहतूक कोंडी, पाणी साचणे अशा समस्या निर्माण होतात. नागरिकांच्या दैनंदिन जीवनावर याचा परिणाम होतो.
शहरी भागात पावसाळ्यात पुरेशी पाणी निचरा व्यवस्था नसल्यामुळे रस्त्यांवर पाणी साचते. यामुळे वाहतुकीची कोंडी होते, लोकांना कामावर जाण्यास विलंब होतो. तसेच, साचलेल्या पाण्यामुळे आरोग्याच्या समस्या निर्माण होण्याची शक्यता असते. म्हणूनच शहरी भागात पावसाळ्यापूर्वी पुरेशी तयारी करणे अत्यावश्यक असते.
हवामान बदलाचा प्रभाव:
महाराष्ट्रातील या अनियमित पावसामागे जागतिक हवामान बदलाचा प्रभाव असल्याचे तज्ज्ञ मानतात. पावसाळ्याच्या कालावधीत होणारे बदल, अतिवृष्टी आणि दुष्काळ यांचे प्रमाण वाढत चालले आहे. यामुळे शेती व्यवसायासमोर नवीन आव्हाने उभी राहत आहेत.
हवामान बदलामुळे पिकांच्या पद्धतीत, पेरणीच्या वेळेत बदल करावे लागत आहेत. पारंपरिक पद्धतींऐवजी नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर, पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन, दुष्काळ सहनशील बियाण्यांचा वापर अशा उपाययोजना करणे गरजेचे ठरत आहे.
परतीच्या पावसाचा एक सकारात्मक पैलू म्हणजे भूजल पातळीत होणारी वाढ. उन्हाळ्यात कमी झालेली पाणी पातळी या पावसामुळे काहीशी सुधारते. मात्र अतिवृष्टीमुळे मृदा धूप होण्याचा धोकाही असतो. म्हणूनच नैसर्गिक संसाधनांचे योग्य व्यवस्थापन करणे महत्त्वाचे ठरते.
हे पण वाचा:
येत्या काही तासात महाराष्ट्राला चक्रीवादळ धडकणार या जिल्ह्याना होणार परिणाम Monsoon alert
वृक्षारोपण, जलसंधारणाच्या योजना राबवणे, नदी पात्रांचे संवर्धन करणे या गोष्टींकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. यामुळे एकीकडे पुराचा धोका कमी होतो, तर दुसरीकडे पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन होते.
परतीच्या पावसाचा थेट परिणाम राज्याच्या अर्थव्यवस्थेवर होतो. शेतीवर अवलंबून असलेल्या महाराष्ट्राच्या अर्थव्यवस्थेला या पावसामुळे मोठा फटका बसू शकतो. पिकांचे नुकसान झाल्यास शेतकऱ्यांची क्रयशक्ती कमी होते, त्याचा परिणाम इतर उद्योगांवरही होतो.
दुसरीकडे, पावसामुळे होणारे नुकसान भरून काढण्यासाठी शासनाला मोठा निधी खर्च करावा लागतो. पूरग्रस्तांना मदत, रस्ते दुरुस्ती, पायाभूत सुविधांची पुनर्बांधणी यासाठी कोट्यवधी रुपये खर्च होतात. हा निधी विकास कामांपासून वळवावा लागतो, ज्याचा दीर्घकालीन परिणाम राज्याच्या विकासावर होतो.
महाराष्ट्रातील या बदलत्या पावसाच्या स्वरूपामुळे भविष्यात अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागणार आहे. शेती क्षेत्रात मोठे बदल करावे लागतील. हंगामानुसार पिकांची निवड, पाणी व्यवस्थापनाच्या नवीन पद्धती, हवामान अंदाज तंत्रज्ञानाचा वापर या गोष्टींकडे लक्ष देणे गरजेचे ठरेल.
शहरी नियोजनातही बदल करावे लागतील. पावसाच्या पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन, पूररेषा निश्चित करणे, इमारत बांधकामाच्या नियमांमध्ये बदल अशा अनेक गोष्टींचा विचार करावा लागेल.
महाराष्ट्रातील परतीच्या पावसाचा हा प्रवास अनेक बाबींकडे लक्ष वेधून घेतो. एकीकडे नैसर्गिक चक्राचा हा भाग असला, तरी त्याचे व्यवस्थापन करणे हे मानवी जबाबदारीचे क्षेत्र आहे. शेतकरी, नागरिक आणि प्रशासन यांनी एकत्रितपणे या आव्हानांना सामोरे जाण्याची गरज आहे.
हे पण वाचा:
महाराष्ट्राला येत्या काही तासात चक्रीवादळ धडकणार, तर या जिल्ह्यांना येल्लो अलर्ट जारी Cyclone Maharashtra