Big drop in petrol diesel भारतातील इंधन दरांमध्ये सध्या मोठ्या प्रमाणात चढउतार पाहायला मिळत आहेत. कच्च्या तेलाच्या आंतरराष्ट्रीय किमतींमध्ये होणाऱ्या बदलांचा थेट परिणाम देशातील पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींवर होत आहे. या लेखात आपण भारतातील इंधन दरांची सद्यस्थिती, त्यातील प्रादेशिक भिन्नता आणि दर निर्धारणाची प्रक्रिया यांचा आढावा घेणार आहोत.
आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील स्थिती: जागतिक बाजारपेठेत कच्च्या तेलाच्या किमतींमध्ये सातत्याने वाढ होत असली तरी, त्या अद्याप प्रति बॅरल $90 च्या खाली आहेत. नुकत्याच झालेल्या व्यवहारांनुसार, डब्ल्यूटीआय क्रूड प्रति बॅरल $86.39 वर तर ब्रेंट क्रूड प्रति बॅरल $88.13 वर व्यवहार होत होते. या किमतींचा थेट परिणाम भारतातील इंधन दरांवर होतो.
राज्यनिहाय इंधन दरांमधील बदल: भारतातील विविध राज्यांमध्ये पेट्रोल आणि डिझेलच्या दरांमध्ये लक्षणीय फरक दिसून येत आहे. काही राज्यांमध्ये दरांमध्ये घट झाली आहे तर काही ठिकाणी वाढ झाली आहे.
हे पण वाचा:
सरकार मुलींना आणि महिलांना देत आहे मोफत स्कुटी पहा कोणाला मिळणार लाभ free scooties to girls
- राजस्थान: येथे पेट्रोल 93 पैसे तर डिझेल 84 पैसे प्रति लिटर स्वस्त झाले आहे.
- महाराष्ट्र: पेट्रोलमध्ये 89 पैशांची तर डिझेलमध्ये 84 पैशांची घट नोंदवली गेली आहे.
- बिहार, हरियाणा आणि जम्मू-काश्मीर: या राज्यांमध्येही इंधन दरांमध्ये घसरण दिसून आली आहे.
- उत्तर प्रदेश: इथे मात्र पेट्रोल आणि डिझेल दोन्हीच्या किमतींमध्ये 27 पैशांची वाढ झाली आहे.
प्रमुख महानगरांमधील इंधन दर: देशातील प्रमुख महानगरांमध्ये इंधन दरांचे चित्र पुढीलप्रमाणे आहे:
- दिल्ली: पेट्रोल 96.72 रुपये आणि डिझेल 89.62 रुपये प्रति लिटर
- मुंबई: पेट्रोल 106.31 रुपये आणि डिझेल 94.27 रुपये प्रति लिटर
- कोलकाता: पेट्रोल 106.03 रुपये आणि डिझेल 92.76 रुपये प्रति लिटर
- चेन्नई: पेट्रोल 102.47 रुपये आणि डिझेल 94.34 रुपये प्रति लिटर
इतर महत्त्वाच्या शहरांमधील दर:
- नोएडा: पेट्रोल 97 रुपये आणि डिझेल 90.14 रुपये प्रति लिटर
- गाझियाबाद: पेट्रोल 96.58 रुपये आणि डिझेल 89.75 रुपये प्रति लिटर
- लखनऊ: पेट्रोल 96.57 रुपये आणि डिझेल 89.76 रुपये प्रति लिटर
- पाटणा: पेट्रोल 107.24 रुपये आणि डिझेल 94.04 रुपये प्रति लिटर
- पोर्ट ब्लेअर: पेट्रोल 84.10 रुपये आणि डिझेल 79.74 रुपये प्रति लिटर
इंधन दर निर्धारणाची प्रक्रिया: भारतात इंधन दरांचे निर्धारण एक गुंतागुंतीची प्रक्रिया आहे. ही प्रक्रिया पुढीलप्रमाणे चालते:
हे पण वाचा:
दुचाकी चालकांना उद्यापासून बसणार 20,000 रुपयांचा दंड पहा नवीन नियम लागू two-wheeler drivers
- दैनिक सुधारणा: जून 2017 पासून, भारतात दररोज सकाळी 6 वाजता इंधनाचे दर सुधारले जातात. यापूर्वी ही प्रक्रिया दर 15 दिवसांनी होत असे.
- किंमत निर्धारणाचे घटक: पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतीत अनेक घटक समाविष्ट असतात:
- उत्पादन शुल्क
- डीलर कमिशन
- व्हॅट (मूल्यवर्धित कर)
- इतर कर आणि शुल्क
- किंमत वाढीचे कारण: वरील सर्व घटक मिळून इंधनाची किंमत मूळ किमतीच्या जवळपास दुप्पट होते. यामुळेच ग्राहकांना पेट्रोल आणि डिझेल इतक्या महाग दरात खरेदी करावे लागते.
प्रादेशिक भिन्नतेची कारणे: भारतातील विविध राज्यांमध्ये इंधन दरांमध्ये फरक पाहायला मिळतो. याची काही प्रमुख कारणे पुढीलप्रमाणे आहेत:
- राज्य कर: प्रत्येक राज्य सरकार वेगवेगळ्या दराने व्हॅट आकारते, ज्यामुळे राज्यानुसार किमतींमध्ये फरक पडतो.
- वाहतूक खर्च: तेल शुद्धीकरण केंद्रांपासून पेट्रोल पंपांपर्यंत इंधन पोहोचवण्याचा खर्च हा देखील किंमतीवर परिणाम करतो.
- स्थानिक शुल्क: काही राज्ये आणि शहरे अतिरिक्त स्थानिक कर किंवा शुल्क आकारतात, जे किमतींमध्ये वाढ करते.
इंधन दरांचा अर्थव्यवस्थेवरील प्रभाव: इंधन दरांमधील चढउतार केवळ वाहन चालकांवरच नव्हे तर संपूर्ण अर्थव्यवस्थेवर परिणाम करतात:
- महागाई: इंधन दरवाढीमुळे वस्तूंच्या वाहतुकीचा खर्च वाढतो, ज्याचा परिणाम अखेरीस ग्राहकांवर होतो.
- उत्पादन खर्च: अनेक उद्योगांमध्ये इंधन हा महत्त्वाचा निविष्ठा खर्च असतो. त्यामुळे इंधन दरवाढीचा थेट परिणाम उत्पादन खर्चावर होतो.
- परिवहन क्षेत्र: सार्वजनिक वाहतूक, मालवाहतूक यांसारख्या क्षेत्रांवर इंधन दरवाढीचा मोठा प्रभाव पडतो.
भारतातील इंधन दरांचे चित्र हे गुंतागुंतीचे आणि सतत बदलणारे आहे. आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील कच्च्या तेलाच्या किमती, सरकारी धोरणे आणि करांचे दर यांचा एकत्रित परिणाम इंधन दरांवर होतो.
प्रादेशिक भिन्नता ही भारतासारख्या विविधतेने नटलेल्या देशात अपरिहार्य आहे. तथापि, इंधन दरांचा सर्वसामान्य नागरिकांच्या दैनंदिन जीवनावर आणि देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर मोठा प्रभाव पडत असल्याने, या विषयावर सातत्याने चर्चा आणि धोरणात्मक निर्णय घेणे आवश्यक आहे.