ST travel ST Corporation महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळाने (MSRTC) नुकताच एक महत्त्वपूर्ण आणि क्रांतिकारी निर्णय घेतला आहे. या निर्णयानुसार, आता पुरुषांनाही एसटी बसमध्ये 50 टक्के मोफत प्रवास करण्याची सुविधा मिळणार आहे. याआधी ही सवलत केवळ महिला आणि ज्येष्ठ नागरिकांपुरती मर्यादित होती. परंतु आता पुरुषांनाही या सुविधेचा लाभ घेता येणार आहे. हा निर्णय अनेक दृष्टीने महत्त्वाचा आहे आणि त्याचे दूरगामी परिणाम समाजावर दिसून येतील.
एसटी बस सेवेचे महत्त्व: महाराष्ट्रात एसटी बस सेवा हा एक अत्यंत महत्त्वाचा वाहतूक साधन आहे. राज्यातील दुर्गम भागांपर्यंत पोहोचण्यासाठी अनेकांना ही सेवा उपयोगी पडते. ग्रामीण भागातील रहिवाशांसाठी तर ही सेवा जीवनदायी ठरते. शहरांमध्ये नोकरी करणाऱ्या अनेक कामगारांसाठी एसटी हा एकमेव पर्याय असतो. विद्यार्थी, शेतकरी, कामगार, व्यापारी अशा विविध स्तरांतील लोकांसाठी एसटी बस सेवा ही दैनंदिन जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनली आहे.
परंतु याच महत्त्वाच्या सेवेचा लाभ अनेकांना घेता येत नव्हता. कारण त्यांच्या आर्थिक परिस्थितीमुळे एसटी बसमध्ये प्रवास करणे त्यांना परवडत नव्हते. विशेषतः कमी उत्पन्न असलेल्या कुटुंबांना एसटी प्रवासाचा खर्च भागवणे कठीण जात होते. त्यामुळे अनेकांचे शिक्षण, आरोग्य, रोजगार यांसारख्या मूलभूत गरजा पूर्ण होण्यावर मर्यादा येत होत्या.
सामाजिक न्यायाचा दृष्टिकोन: या समस्येवर उपाय म्हणून राज्य सरकारने सामाजिक न्यायाच्या दृष्टिकोनातून काही गटांना एसटी प्रवासाच्या तिकिटावर सवलत देण्याचा निर्णय घेतला. या सवलतींमुळे गरीब घटक आणि कमी उत्पन्न असलेल्यांसह ज्येष्ठ नागरिक, मुले, विद्यार्थी आणि अपंग व्यक्ती यांना मोफत प्रवासाचा लाभ मिळू लागला. या निर्णयामुळे समाजातील दुर्बल घटकांना आर्थिक दृष्ट्या दिलासा मिळाला आणि त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा होण्यास मदत झाली.
परंतु या सवलतीचा लाभ केवळ महिलांपुरताच मर्यादित होता. पुरुषांना अजूनही प्रवासासाठी पूर्ण मोबदला द्यावा लागत होता. त्यामुळे आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत घटकांमधील पुरुषही एसटी बस सेवेचा पुरेसा वापर करू शकत नव्हते. या विषमतेमुळे लिंगभेदाची समस्या अधिक तीव्र होत होती.
नवीन निर्णयाचे महत्त्व: या पार्श्वभूमीवर राज्य सरकारने घेतलेला नवीन निर्णय अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो. आता पुरुषांनाही एसटी बसमध्ये 50 टक्के मोफत प्रवास मिळणार आहे. या निर्णयामुळे समाजातील सर्व घटकांना समान संधी मिळणार आहे. हा निर्णय केवळ वाहतुकीच्या सुविधेपुरता मर्यादित नाही, तर त्याचे दूरगामी सामाजिक परिणाम दिसून येतील.
हे पण वाचा:
सरसगट पीक विमा जाहीर शेतकऱ्यांच्या खात्यात हेक्टरी जमा होणार 45,000 हजार रुपये general crop insurance
शैक्षणिक व सामाजिक विकासाचा मार्ग: पुरुषांना एसटी बसमध्ये अर्ध्या किमतीत प्रवास करण्याची सुविधा मिळाल्याने, त्यांना शाळा, महाविद्यालये आणि इतर शैक्षणिक संस्थांपर्यंत पोहोचण्यास मदत होईल. अनेक विद्यार्थ्यांना आर्थिक अडचणींमुळे शिक्षणापासून वंचित रहावे लागत होते. आता त्यांना शिक्षण घेण्यासाठी दूरवरच्या शाळा-कॉलेजांमध्ये जाणे शक्य होईल. याशिवाय, पुरुषांना सामाजिक कार्यक्रम, धार्मिक स्थळे आणि इतर ठिकाणी जाण्यासाठी सोयीस्कर होईल. या सवलतीमुळे शिक्षण व सामाजिक सक्रियता यांच्यात वाढ होण्याची शक्यता आहे.
कुटुंब आणि समाजात सुधारणा: पुरुषांना एसटी प्रवासासाठी होणाऱ्या खर्चाचा ताण कमी होणार आहे. त्यामुळे कुटुंबातील इतर गरजा भागवण्यासाठी अधिक पैसा उपलब्ध होईल. उदाहरणार्थ, मुलांच्या शिक्षणासाठी, कौटुंबिक कार्यक्रमांसाठी किंवा समुदायातील विविध गतिविधींसाठी हा पैसा वापरता येईल. याशिवाय, कुटुंब आणि समुदायाच्या विकासासाठी हा पैसा वापरता येईल. यामुळे कुटुंबातील आर्थिक ताण कमी होईल आणि सामाजिक स्थिरता वाढेल.
लिंगभेद कमी करण्याचा प्रयत्न: राज्य सरकारने या सुविधेत पुरुषांना समावेश केल्याने, लिंगभेदाच्या विषयात थोडा बदल होण्याची शक्यता आहे. आधीच्या व्यवस्थेत महिलांनाच या सवलतीचा लाभ मिळत होता. आता पुरुष घटकांनाही या सुविधेचा लाभ मिळणार असल्याने, लिंग समानतेच्या दिशेने हा निश्चितच एक छोटा पण महत्त्वाचा पाऊल ठरेल. यामुळे समाजात लिंगभेदावर आधारित असमानता कमी होण्यास मदत होईल.
आर्थिक स्वावलंबन वाढविणे: पुरुषांना एसटी प्रवासावरील खर्चाची बचत होणार आहे. त्यामुळे ते इतर गरजांवर खर्च करू शकतील. उदाहरणार्थ, कौटुंबिक गरजा, मुलांची शिक्षण खर्च, कुटुंबातील इतर गरजा इत्यादी. या पद्धतीने पुरुषांना आर्थिक दृष्ट्या स्वावलंबी बनविण्यास मदत होईल. त्यांच्या उत्पन्नाचा मोठा भाग वाहतुकीवर खर्च होत असल्याने, आता त्यांना इतर क्षेत्रांत गुंतवणूक करण्याची संधी मिळेल.
समावेशक विकासासाठी वाटा: एसटी प्रवास सवलतीमुळे, सामाजिक दृष्ट्या मागास असलेल्या घटकांचा आर्थिक, शैक्षणिक आणि सामाजिक विकास होण्यास मदत होणार आहे. ज्या घटकांना एसटी प्रवासासाठी खर्च करणे कठीण होते, त्यांना या सवलतीमुळे प्रवास करणे सोपे होईल. या पद्धतीने समग्र विकासाच्या दिशेने हा एक महत्त्वाचा पाऊल ठरेल. समाजातील प्रत्येक घटकाला विकासाच्या संधी उपलब्ध होतील आणि त्यामुळे एकूणच समाजाचा विकास होईल.
आव्हाने आणि पुढील वाटचाल: या निर्णयामुळे MSRTC वर आर्थिक ताण येण्याची शक्यता आहे. कारण आता मोठ्या प्रमाणावर प्रवाशांना सवलत द्यावी लागणार आहे. त्यामुळे महामंडळाचे उत्पन्न कमी होण्याची शक्यता आहे. या आव्हानांवर मात करण्यासाठी MSRTC ला नवीन स्त्रोत शोधावे लागतील आणि कार्यक्षमता वाढवावी लागेल.
हे पण वाचा:
दसऱ्याच्या दिवशीच जिओ च्या रिचार्ज दरात तब्बल रतक्या रुपयांची घसरण Dussehra, the recharge rate
याशिवाय, या सवलतीचा गैरवापर होऊ नये यासाठी योग्य नियंत्रण यंत्रणा राबवावी लागेल. प्रवाशांची ओळख पटवून त्यांना सवलत देण्याची व्यवस्था करावी लागेल. यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करून डिजिटल पद्धतीने ओळखपत्रे देण्याची व्यवस्था करता येईल.
महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळाचा हा निर्णय खरोखरच क्रांतिकारी आहे. त्याद्वारे राज्यातील गरीब आणि मागास घटकांच्या विकासाला गती मिळेल. पुरुषांना एसटी प्रवासावरील खर्चाची बचत होणार असल्याने, त्यांच्या कुटुंब आणि समाजातील भूमिका सुधारण्यास मदत होईल. यामुळे लिंगभेदाचे प्रश्न कमी होण्यास मदत होईल. शिक्षण आणि सामाजिक कार्यक्रमांपर्यंत पोहोचण्याची क्षमता वाढेल. समावेशक विकासाच्या दिशेने हा एक महत्त्वाचा पाऊल ठरेल.
