Tar kumpan anudan शेती हा भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा आहे. देशाच्या विकासात शेतकऱ्यांचे योगदान अनन्यसाधारण आहे. मात्र, शेतकऱ्यांना अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागते. त्यापैकी एक महत्त्वाची समस्या म्हणजे वन्यप्राणी आणि भटक्या जनावरांपासून होणारे पिकांचे नुकसान. या समस्येवर मात करण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने ‘तार कुंपण योजना’ सुरू केली आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना आपल्या शेतीभोवती सुरक्षा कवच उभारता येणार आहे.
तार कुंपण योजना म्हणजे काय?
तार कुंपण योजना ही महाराष्ट्र शासनाची एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. या योजनेंतर्गत शेतकऱ्यांना आपल्या शेताभोवती लोखंडी तारांचे कुंपण उभारण्यासाठी अनुदान दिले जाते. ही योजना डॉ. श्यामाप्रसाद मुखर्जी जन वन विकास योजना आणि व्याघ्र प्रकल्पांतर्गत राबविली जात आहे. योजनेचा मुख्य उद्देश शेतकऱ्यांच्या पिकांचे वन्यप्राणी आणि भटक्या जनावरांपासून संरक्षण करणे हा आहे.
तार कुंपण योजनेची गरज का भासली?
महाराष्ट्रातील अनेक भागांमध्ये, विशेषतः मराठवाड्यातील काही जिल्हे वगळता, दुर्गम आणि आदिवासी भागांमध्ये शेतकऱ्यांना आपल्या पिकांचे संरक्षण करणे अत्यंत कठीण जाते. या भागांमध्ये वन्यप्राण्यांचा उपद्रव मोठ्या प्रमाणावर असतो. त्यामुळे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते. अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांना आपल्या शेताभोवती तार कुंपण उभारणे अत्यावश्यक ठरते. मात्र, हे काम अत्यंत खर्चिक असल्याने सर्वसामान्य शेतकऱ्यांना ते परवडत नाही. या पार्श्वभूमीवर शासनाने तार कुंपण योजना सुरू केली.
तार कुंपण योजनेची वैशिष्ट्ये:
अनुदानाचे स्वरूप: या योजनेंतर्गत शेतकऱ्यांना तार कुंपण उभारणीसाठी 90% पर्यंत अनुदान दिले जाते. उर्वरित 10% रक्कम शेतकऱ्यांना स्वतःच्या खिशातून भरावी लागते. साहित्य पुरवठा: या योजनेअंतर्गत प्रत्येक लाभार्थी शेतकऱ्याला 2 क्विंटल लोखंडी काटेरी तार आणि 30 खांब पुरवले जातात.
लक्ष्यांकित क्षेत्र: ही योजना प्रामुख्याने दुर्गम आणि आदिवासी भागांतील शेतकऱ्यांसाठी लागू करण्यात आली आहे. वन्यजीव संरक्षण: या योजनेमुळे एकीकडे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे संरक्षण होत असताना दुसरीकडे वन्यजीवांचेही संरक्षण होते. कारण यामुळे वन्यप्राणी आणि मानव यांच्यातील संघर्ष कमी होतो.
तार कुंपण योजनेसाठी पात्रता निकष:
- अर्जदार शेतकऱ्याचे शेत अतिक्रमणाखाली नसावे.
- ज्या शेतासाठी तार कुंपण उभारायचे आहे ते क्षेत्र वन्यप्राण्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात नसावे.
- शेतकऱ्याने पुढील दहा वर्षांसाठी संबंधित जमिनीचा वापर शेतीव्यतिरिक्त इतर कोणत्याही कारणासाठी न करण्याचा ठराव सादर करणे आवश्यक आहे.
- वन्यप्राण्यांमुळे होणाऱ्या पिकांच्या नुकसानीबाबत ग्राम परिस्थिती विकास समिती किंवा संयुक्त वन व्यवस्थापन समिती किंवा वनपरिक्षेत्र अधिकारी यांचे प्रमाणपत्र सादर करणे आवश्यक आहे.
तार कुंपण योजनेसाठी आवश्यक कागदपत्रे:
- विहित नमुन्यातील अर्ज
- 7/12 उतारा
- आधार कार्ड
- बँक पासबुकची प्रत
- शेतजमिनीचा नकाशा
- ग्रामसभेचा ठराव
- वन्यप्राण्यांमुळे होणाऱ्या नुकसानीबाबतचे प्रमाणपत्र
तार कुंपण योजनेसाठी अर्ज प्रक्रिया:
तार कुंपण योजनेचा लाभ घेण्यासाठी इच्छुक शेतकऱ्यांनी संबंधित पंचायत समितीकडे विहित नमुन्यातील अर्ज आणि आवश्यक कागदपत्रांसह प्रस्ताव सादर करावा लागतो. या प्रस्तावाची छाननी केल्यानंतर पात्र ठरलेल्या अर्जदारांना योजनेचा लाभ दिला जातो.
हे पण वाचा:
विजया दशमी (दसरा) नंतर कापसाला मिळणार 11,000 हजार रुपये भाव पहा आजचे नवीन दर Dussehra cotton new rates
तार कुंपण योजनेचे फायदे:
पिकांचे संरक्षण: या योजनेमुळे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे वन्यप्राणी आणि भटक्या जनावरांपासून होणारे नुकसान थांबते. उत्पादनवाढ: पिकांचे नुकसान थांबल्याने शेतकऱ्यांच्या उत्पादनात वाढ होते. आर्थिक सुरक्षितता: पिकांचे नुकसान टाळल्याने शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते आणि त्यांना आर्थिक सुरक्षितता मिळते.
मानसिक शांतता: आपली पिके सुरक्षित असल्याची खात्री असल्याने शेतकऱ्यांना मानसिक शांतता लाभते. वन्यजीव संरक्षण: शेती आणि वन्यक्षेत्र यांच्यातील सीमा स्पष्ट झाल्याने वन्यजीवांचेही संरक्षण होते. मानव-वन्यजीव संघर्ष कमी: तार कुंपणामुळे वन्यप्राणी शेतात शिरण्याचे प्रमाण कमी होते, त्यामुळे मानव-वन्यजीव संघर्ष कमी होतो.
हे पण वाचा:
जण धन खाते धारकांना 2000 मिळण्यास सुरुवात आत्ताच पहा पात्र नागरिकांच्या याद्या Jan Dhan account holder
तार कुंपण योजनेतील आव्हाने:
- मर्यादित व्याप्ती: सध्या ही योजना फक्त महाराष्ट्र राज्यापुरतीच मर्यादित आहे.
- अनुदान वितरणातील विलंब: काही वेळा अनुदान वितरणात विलंब होतो, त्यामुळे शेतकऱ्यांना त्रास सहन करावा लागतो.
- गैरवापर: काही प्रकरणांमध्ये या योजनेचा गैरवापर होण्याची शक्यता असते.
- पारदर्शकतेचा अभाव: योजनेच्या अंमलबजावणीत पारदर्शकतेचा अभाव असल्याच्या तक्रारी काही वेळा ऐकायला मिळतात.
व्याप्ती वाढवणे: या योजनेची व्याप्ती वाढवून ती संपूर्ण देशभर लागू करता येईल. तंत्रज्ञानाचा वापर: अनुदान वितरण प्रक्रियेत तंत्रज्ञानाचा वापर करून ती अधिक पारदर्शक आणि कार्यक्षम बनवता येईल. निगराणी यंत्रणा: योजनेच्या अंमलबजावणीवर लक्ष ठेवण्यासाठी एक स्वतंत्र निगराणी यंत्रणा उभारता येईल. जनजागृती: या योजनेबद्दल अधिकाधिक शेतकऱ्यांपर्यंत माहिती पोहोचवण्यासाठी जनजागृती मोहीम राबवता येईल.
तार कुंपण योजना ही महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक वरदान ठरली आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना आपल्या पिकांचे संरक्षण करणे शक्य झाले आहे. त्यामुळे त्यांच्या उत्पादनात वाढ होऊन त्यांचे जीवनमान सुधारले आहे. तसेच वन्यजीव संरक्षणालाही या योजनेमुळे चालना मिळाली आहे. या योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीमुळे शेतकरी आणि वन्यजीव या दोघांचेही हित साधले जात आहे.
